Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Opolu

POSTANOWIENIE

Dnia 10 listopada 2022 r.

Sąd Rejonowy w Opolu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący asesor sądowy Justyna Wideł

Protokolant sekr. sąd. Karina Grzesik

Po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 listopada 2022 r. w O.

sprawy z wniosku A. C. (1)

z udziałem A. N., J. C., H. C., D. B., K. C., S. H.

o stwierdzenie nabycia spadku po A. C. (2)

I.  stwierdza, że spadek po A. C. (2) zmarłej 16 maja 2020 r. w S., ostatnio stale zamieszkałej w O. (B.), na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 8 grudnia 2017 roku nabyła w całości córka D. B.;

II.  nakazuje zwrócić wnioskodawcy A. C. (1) ze Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Opolu kwotę 500 zł (pięćset i 0/100 złotych) tytułem zwrotu pobranej i niewykorzystanej zaliczki zaksięgowanej pod pozycją 570008434742.

Sygn. akt I Ns 474/21

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 10 listopada 2022 r.

Wnioskodawca A. C. (1) wystąpił o stwierdzenie nabycia na jego rzecz spadku po zmarłej w dniu 16 maja 2020 r. A. C. (2). Wnioskodawca podał, że zmarła A. C. (2), w dniu 5 stycznia 2010 r. sporządziła testament notarialny, w którym do całości spadku powołała na spadkobiercę swojego syna A. C. (1), będącego wnioskodawcą w niniejszej sprawie. Jako, że testament ten nie został dotychczas otwarty i ogłoszony, wnioskodawca sformułował wniosek o jego otwarcie i ogłoszenie. Podał, że wnioskodawczyni innych testamentów nie pozostawiła. Do kręgu spadkobierców ustawowych po A. C. (2) należą dzieci: syn A. N. (nazwisko rodowe C.), syn J. C., córka D. B. (nazwisko rodowe C.), syn H. C., syn A. C. (1), syn K. C. i córka S. H. (nazwisko rodowe C.). Dalej wnioskodawca podał, że poza wymienionymi we wniosku spadkobiercami ustawowymi i testamentowymi innych spadkobierców nie ma. Wnioskodawca oraz inni spadkobiercy, zarówno ustawowi jak i testamentowi, nie składali oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, a także nie zrzekli się dziedziczenia oraz nie zostali uznani za niegodnych dziedziczenia. Wnioskodawca nadto podał, że w skład spadku nie wchodzi gospodarstwo rolne.

Uczestniczka postępowania D. B. w odpowiedzi na wniosek podniosła, że znajduje się w posiadaniu testamentu własnoręcznego spadkodawczyni A. C. (2), z dnia 8 grudnia 2017 r., w którym zmarła spadkodawczyni dokonała przysporzenia na wypadek swojej śmierci na rzecz tejże uczestniczki. W uzupełnieniu, uczestniczka przedłożyła oryginał testamentu własnoręcznego spadkodawczyni z dnia 8 grudnia 2017 r.

Pozostali uczestnicy postępowania wnieśli o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej spadkodawczyni A. C. (2) na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 8 grudnia 2017 r.

Na rozprawie w dniu 22 listopada 2021 r. Sąd Rejonowy w Opolu I Wydział Cywilny dokonał otwarcia i ogłoszenia testamentu notarialnego A. C. (2) z dnia 5 stycznia 2010, rep. A 84/2010 sporządzonego przez notariusza E. Ś. i testamentu własnoręcznego A. C. (2) z dnia 8 grudnia 2017 r.

Wnioskodawca A. C. (1) kwestionował testament własnoręczny spadkodawczyni A. C. (2) z dnia 8 grudnia 2017 r., twierdząc że spadkodawczyni nie posługiwała się w piśmie językiem polskim, w którym to testament ten został sporządzony.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

A. C. (2) zmarła w dniu 16 maja 2020 r. w S., ostatnio stale zamieszkała w O.-B.. Spadkodawczyni była wdową. Posiadała siedmioro dzieci - syna A. N. (nazwisko rodowe C.), syna J. C., córkę D. B. (nazwisko rodowe C.), syna H. C., syna A. C. (1), syna K. C. i córkę S. H. (nazwisko rodowe C.). Spadkodawczyni A. C. (2) zamężna była jednokrotnie z P. C., który zmarł w dniu 17 maja 1997 r. Dzieci pozamałżeńskich oraz przysposobionych spadkodawczyni A. C. (2) nie posiadała. Nikt nie zrzekał się dziedziczenia, nie odrzucał spadku po zmarłej A. C. (2), ani też nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. Po zmarłej A. C. (2) nie został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia ani nie stwierdzono nabycia spadku po A. C. (2). Jest to pierwsze postępowanie spadkowe po niej. W skład spadku nie wchodzi gospodarstwo rolne ani przedsiębiorstwo objęte zarządem sukcesyjnym.

Dowód:

- odpis skrócony aktu zgonu spadkodawczyni, k. 9,

- odpis skrócony aktu stanu cywilnego k. 10,

- zapewnienia spadkowe wnioskodawcy i uczestników postępowania, k. 69v.-70v.;

W dniu 5 stycznia 2010 r. spadkodawczyni A. C. (2) sporządziła w formie aktu notarialnego testament, przed notariuszem E. Ś., w którym do całości spadku powołała syna A. C. (1).

Dowód:

- testament z dnia 5 stycznia 2010 r. k. 11-12,

- protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu A. C. (2) z dnia 5 stycznia 2010 r. k. 72;

W dniu 8 grudnia 2017 r. spadkodawczyni A. C. (2) sporządziła własnoręczny testament, w którym wskazała, że po jej śmierci dom w D. otrzymuje jej córka D. B..

Dowód:

- testament z dnia 8 grudnia 2017 r., k. 68,

- protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu A. C. (2) z dnia 8 grudnia 2017 r., k. 71;

W chwili sporządzenia testamentu własnoręcznego spadkodawczyni pozostawała w pełni świadoma. Nie leczyła się w związku z chorobami psychicznymi. Rodzinie nie jest wiadomym aby cierpiała na schorzenia natury psychicznej. Nieznane są przy tym okoliczności sporządzenia testamentu własnoręcznego przez spadkodawczynię.

A. C. (2) posługiwała się gwarą (...), językiem niemieckim i językiem polskim. Uczęszczała do niemieckojęzycznej szkoły, gdzie pobierała edukację w języku niemieckim. W pracy zawodowej posługiwała się poprawnie językiem polskim mówionym. Komunikowała się również wyłącznie w języku polskim z wnukami. Potrzebowała jednakże pomocy przy załatwianiu urzędowych spraw w języku polskim, w tym wymagających sporządzania pism. Używała jednak samodzielnie pisemnego języka polskiego w drobnych sprawach dotyczących życia codziennego, w zapiskach przeznaczonych dla członków rodziny, związanych m.in. z zakupami, czy bieżącymi obowiązkami domowymi. W języku polskim pisała z błędami. Zapiski A. C. (2) w języku polskim były niepoprawne gramatycznie i stylistycznie, jednakże ich sens pozostawał zrozumiały dla odbiorcy. Charakter pisma jakim sporządzono testament własnoręczny A. C. (2) z dnia 8 grudnia 2017 r. odpowiada pismu ręcznemu spadkodawczyni.

Przed śmiercią spadkodawczyni A. C. (2) zamieszkiwała na parterze domu w B., tj. w części którą jej mąż przeznaczył w ramach spadkobrania dla córki D. B..

Jedynymi składnikami majątku spadkodawczyni był dom w D. oraz dwie złote obrączki.

Dowód:

- zeznania wnioskodawcy i uczestników postępowania, k. 69v.-70v.,

- zeznania świadka A. C. (3), k. 121-121v.,

- zeznania wnioskodawcy i uczestników, k. 121v.-123v.

-uzupełniające przesłuchanie uczestników postępowania, k. 165

-korespondencja spadkodawczyni, k. 129, 132-137, 154-159

Sąd zważył co następuje:

Należało stwierdzić nabycie spadku po zmarłej w dniu 16 maja 2020 r. spadkodawczyni A. C. (2) na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 8 grudnia 2017 r.

Stan faktyczny w sprawie Sąd ustalił w oparciu o dokumenty znajdujące się w aktach sprawy oraz złożone zapewnienia spadkowe i przesłuchanie stron, a także zeznania świadka A. C. (3).

Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku ma na celu ustalenie, czy osoba wskazana we wniosku jako spadkodawca zmarła oraz kto i na jakiej podstawie jest jej spadkobiercą. Stosownie do art. 922 § 1 k.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.

Wnioskodawca A. C. (1) wniósł o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu notarialnego z dnia 5 stycznia 2010 r. po zmarłej A. C. (2), która w testamencie tym wskazała go jako powołanego do całości spadku po niej. W toku postępowania uczestniczka D. B. przedłożyła testament własnoręczny spadkodawczyni z dnia 8 grudnia 2017 r., w którym do spadku powołana została uczestniczka D. B.. Wnioskodawca kwestionował testament własnoręczny spadkodawczyni z dnia 8 grudnia 2017 r., argumentując że spadkodawczyni nie posługiwała się pisemnym językiem polskim w stopniu wystarczającym do sporządzenia testamentu własnoręcznego. Nadto przesłuchiwany na tę okoliczność, podnosił argument, że możliwość sporządzenia przez spadkodawczynię rzeczonego testamentu własnoręcznego jest wykluczona wobec nie dysponowania przez nią kartkami papieru formatu A4, na której sporządzony został tenże testament. Wnioskodawca twierdził, że wnioskodawczyni pisemnie czyniła jedynie drobne zapiski na kartkach papieru mniejszego formatu.

Pozostałe okoliczności sprawy pozostawały bezsporne, w tym dotyczące m.in. tego że w skład spadku nie wchodzi gospodarstwo rolne, czy też przedsiębiorstwo podlegające zarządowi sukcesyjnemu. Niekwestionowane pozostawało, że niniejsza sprawa jest pierwszą sprawą spadkową po zmarłej spadkodawczyni A. C. (2). Sąd podczas rozprawy w dniu 22 listopada 2021 r. dokonał otwarcia i ogłoszenia testamentu notarialnego z dnia 5 stycznia 2010 r. i własnoręcznego z dnia 8 grudnia 2017 r., zgodnie z wnioskami formułowanymi przez strony postępowania.

Zgodnie z dyspozycją art. 926 § 1 k.c. powołanie do spadku wynika albo z ustawy albo z testamentu. Ustawa daje pierwszeństwo porządkowi dziedziczenia określonemu przez spadkodawcę w testamencie (art. 926 § 2 k.c.) (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 1998 roku, I CKU 206/97, niepublikowany; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 1997 roku, II CKU 58/96, niepublikowany). W przypadku powołania do spadku z testamentu oprócz stwierdzenia pozostawienia takiego dokumentu, konieczne jest jego otwarcie i ogłoszenie, a także zbadanie zarzutów kwestionujących jego ważność lub skuteczność. Sąd nie bada natomiast jakie składniki wchodzą w skład spadku, przy czym nawet ujawniony brak majątku spadkowego, nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu o nabyciu spadku (postanowienie Sądu Najwyższego z 21 lipca 1977 roku, III CRN 156/77, niepublikowane, LEX 7969).

Stosownie do treści art. 945 § 1 k.c. testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

3) pod wpływem groźby.

Zgodnie z art. 946 k.c., odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień. Brzmienie art. 947 k.c. przewiduje natomiast, że jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.

Wskazać należy, że na podstawie przeprowadzonego postępowania dowodowego w sprawie Sąd uznał, że wnioskodawca nie podważył skutecznie ważności testamentu własnoręcznego spadkodawczyni z dnia 8 grudnia 2017 r. Z zeznań uczestników wynikało bowiem, że w dacie sporządzenia testamentu własnoręcznego spadkodawczyni pozostawała w pełni świadoma. Nie leczyła się w związku z chorobami psychicznymi. Rodzinie nie jest wiadomym aby cierpiała na schorzenia natury psychicznej. Nieznane są przy tym okoliczności sporządzenia testamentu własnoręcznego przez spadkodawczynię. Brak było zatem przesłanek, aby uznać, że testament własnoręczny z dnia 8 grudnia 2017 r. został sporządzony z wyłączeniem świadomości dokonywanych przez spadkodawczynię rozrządzeń.

Wnioskodawca nie wykazał także, aby spadkodawczyni testament ten miała sporządzić wbrew swojej woli. Uznać należy, że nawet jeśli w stopniu słabym posługiwała się językiem polskim w formie pisemnej i mogła korzystać z czyjejś pomocy przy spisywaniu treści testamentu, to nie można uznać, aby nie rozumiała ona treści spisywanych przez siebie rozrządzeń. Przyjąć zatem należało, że pozostawały zgodne z jej wolą, niezależnie od dobranych wyrażeń. Sąd odstąpił od powoływania dowodu z opinii biegłego grafologa, kierując się zeznaniami stron i świadka, które pozostawały w tym zakresie dla Sądu wiarygodne. Świadek A. C. (3) podczas okazania jej testamentu (k. 68) przyznała, że pismo, którym sporządzony został testament jest pismem zmarłej spadkodawczyni. Przy tym wskazała ona z całą stanowczością, że zna charakter pisma odręcznego spadkodawczyni. Zarówno świadek A. C. (3) jak i sam wnioskodawca przy tym wprost podczas swoich zeznań wskazywali, że spadkodawczyni „pisała po polsku”, „pisała z błędami”. A. C. (2) posługiwała się gwarą (...), językiem niemieckim i językiem polskim. Uczęszczała do niemieckojęzycznej szkoły, gdzie pobierała edukację w języku niemieckim. W pracy zawodowej posługiwała się poprawnie językiem polskim mówionym. Komunikowała się również wyłącznie w języku polskim z wnukami. Potrzebowała jednakże pomocy przy załatwianiu urzędowych spraw w języku polskim, w tym wymagających sporządzania pism. Używała jednak samodzielnie pisemnego języka polskiego w drobnych sprawach dotyczących życia codziennego, w zapiskach przeznaczonych dla członków rodziny, związanych m.in. z zakupami, czy bieżącymi obowiązkami domowymi. W języku polskim pisała z błędami. Zapiski A. C. (2) w języku polskim były niepoprawne gramatycznie i stylistycznie, jednakże ich sens pozostawał zrozumiały dla odbiorcy.

Podczas zeznań uczestników wyjaśnione zostały także zastrzeżenia, jakie wnioskodawca wskazywał, co do treści testamentu spadkodawczyni, dotyczących zamieszkiwania przed śmiercią u córki D. B.. W świetle zeznań uczestników, dla Sądu wiarygodnym pozostaje, że spadkodawczyni w testamencie użyła niejako swego rodzaju skrótu myślowego, wskazując że przed śmiercią mieszkała u córki, podczas gdy zamieszkiwała w domu w B., zaś miejsce zamieszkania jej córki znajdowało się w B.. Mianowicie, z zeznań świadków jasno wynikało, że spadkodawczyni miała intencję, aby wyrazić, że przed śmiercią spadkodawczyni A. C. (2) zamieszkiwała na parterze domu w B., tj. w części domu którą jej mąż przeznaczył w ramach spadkobrania dla córki D. B..

W dalszej kolejności zaznaczyć należy, że testament własnoręczny spadkodawczyni A. C. (2) z dnia 8 grudnia 2017 r. pozostawał testamentem późniejszym niż testament notarialny z dnia 5 stycznia 2010 r., złożony przez wnioskodawcę. Nie zawierał on przy tym odniesień co do ważności rozrządzeń zawartych we wcześniejszym testamencie z dnia 5 stycznia 2010 r. W związku z tym kierując się postanowieniami powołanych wyżej art. 946 k.c. i 947 k.c., należało uznać, że spadkodawczyni A. C. (2) sporządzając w dniu 8 grudnia 2017 r. testament własnoręczny odwołała wcześniejszy testament z dnia 5 stycznia 2010 r., a odwołaniu uległy tylko te treści których nie można było pogodzić z treścią nowego testamentu. Nie można było pogodzić z treścią nowszego testamentu wyłącznego powołania do spadku wnioskodawcy A. C. (1), w związku z tym kierując się treścią nowszego rozrządzenia testamentowego z 8 grudnia 2017 r., uznać należało, że do spadkobrania po A. C. (2) została powołana jedynie D. B.. W treści testamentu własnoręcznego do dziedziczenia spadkodawczyni wskazała, że córce D. B. przypada dom w D.. Przy braku przeciwnych okoliczności uznać także należało, że przedmiot ten- nieruchomość wyczerpywały cały spadek. W związku z tym do całości spadku po zmarłej spadkodawczyni A. C. (2), powołała ona jednego spadkobiercę D. B.. Zgodnie bowiem z art. 961 k.c., jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów. W ocenie Sądu wskazując w testamencie własnoręcznym, że dom w D. został przeznaczony na rzecz D. B. spadkodawczyni rozporządziła w zasadzie całym swoim spadkiem. Przy wykładni art. 961 k.c. należy preferować punkt widzenia i intencje testatora (por. teza 3 postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2005 r., III CK 694/04, LEX nr 604040). Dokonując takiej oceny sąd bierze pod uwagę stan rzeczy z chwili sporządzenia testamentu. Wynika to z tego, że tylko taki stan, który oceniał i uwzględniał sam testator, jest miarodajny dla wykładni oświadczenia na podstawie art. 961 k.c. i tylko w ten sposób można zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy - art. 948 k.c. (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2008 r., V CSK 378/07, LEX nr 515714). Przepis ten zawiera normę prawną mającą umożliwić realizację zasady favor testamenti, tzn. pozwalającą na dokonanie wykładni testamentu jak najbardziej zgodnie z wolą testatora. Norma interpretacyjna zawarta w tym przepisie pozwala bowiem na przyjęcie, że jeśli spadkodawca rozdysponuje (prawie) całym majątkiem w testamencie na rzecz jednej albo kilku osób, to osoby otrzymujące przysporzenia są spadkobiercami, a nie zapisobiercami zwykłymi (tak: Kodeks cywilny. Komentarz pod red. K. Osajdy, Legalis 2021). W toku niniejszego postępowania nie zostało ujawnione w skład spadku wchodzi jakikolwiek składnik o wartości choćby zbliżonej do wymienionych w testamencie, który zaburzałby wyraźną dysproporcję pomiędzy wartością przedmiotów przeznaczonych przez testatora A. C. (2) a wartością przedmiotów przez niego pominiętych w treści testamentu- dwie złote obrączki.

Mając na uwadze powyższe, w punkcie I. postanowienia stwierdzono nabycie spadku po A. C. (2) na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 8 grudnia 2017 r. na rzecz spadkobiercy D. B., jako że testament ten pozostaje ważny i skuteczny, a także był testamentem późniejszym niż wnioskowany przez A. C. (1) testament notarialny z dnia 5 stycznia 2010 r.

Koszty postępowania rozliczono na mocy art. 520 § 1 k.p.c. Wobec faktu, że wnioskodawca wpłacić zaliczkę w wysokości 500 zł, która nie została wykorzystana, na podstawie 84 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w punkcie 2. postanowienia nakazano zwrócić tę kwotę wnioskodawcy.

Sygn. akt I Ns 474/21

ZARZĄDZENIE

1.  odnotować uzasadnienie;

2.  odpis postanowienia z odpisem uzasadnienia doręczyć pełnomocnikowi wnioskodawcy A. C. (1) – r.pr. A. K. poprzez PI;

3.  akta przedłożyć wraz z wpływem lub za 14 dni.

O., dnia 23 listopada 2022 roku

asesor sądowy

Justyna Wideł